কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অসমীয়া ভাষাৰ শ্ৰেণী প্ৰতিষ্ঠাৰ সংগ্ৰামৰ ইতিহাস*************
হিৰণ্য কুমাৰ শৰ্মা
আশুতোষ মুখাৰ্জী আৰু শ্যামাপ্ৰসাদ মুখাৰ্জী পিতা পুত্ৰ। আচৰিত ধৰণে কেইবছৰমান আগ পিছকৈ দুয়োজনেই কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উপাচাৰ্য হৈছিল।
চাৰ আশুতোষ মুখাৰ্জী ৰ দৰে অতি উচ্চ শিক্ষিত সৰ্ববিদ্যা বিষাৰদ ব্যক্তি বংগ দেশত কিয় ভাৰতবৰ্ষতেই বিৰল। তেওঁ একধাৰে এজন গণিতজ্ঞ, পদাৰ্থ বিজ্ঞানী, জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানী, কলা বিশেষজ্ঞ আইনজ্ঞ ইত্যাদি বহু জ্ঞানেৰে জ্ঞানী। আশুতোষ মুখাৰ্জী দুবাৰকৈ কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উপাচাৰ্য আছিল। তেওঁ কলিকতা উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ উকীল তথা ন্যায়াধীশ তথা মুখ্য ন্যায়াধীশো আছিল।
নবেল বিজ্ঞানী চি ভি ৰমণ আৰু শিক্ষাবিদ দাৰ্শনিক ৰাধাকৃষ্ণনক উচ্চ শিক্ষা তথা গৱেষণাৰ বাবে বিশেষ ভাবে অনুপ্ৰাণিত কৰা শিক্ষাবিদ জন হল আশুতোষ মুখাৰ্জী।
আশুতোষ মুখাৰ্জী প্ৰথম জন ছাত্র যিয়ে একেলগে গণিতৰ এম এ আৰু পদাৰ্থ বিজ্ঞানৰ এম এছ চি ডিগ্ৰী লাভ কৰে।
তেওঁ কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ সৰ্বদীৰ্ঘ কালৰ উপাচাৰ্য। প্ৰথম বাৰ চাৰিটা দুবছৰীয়া কাৰ্যকাল অৰ্থাৎ ৮ বছৰ আৰু পিছত পঞ্চম বাৰ এটা দুবছৰীয়া কাৰ্য্য কাল কলকাতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উপাচাৰ্য হয়। সৰ্বমুঠ তেওঁ ১০ বছৰ কাল কলকাতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উপাচাৰ্য হয়।
১৯০৬ চনত তেওঁ বেংগল টেকনিকেল ইন্সটিটিউট প্ৰতিস্থাপন কৰে। এই ইন্সটিটিউটেই পিছৰে যাদবপুৰ বিশ্ববিদ্যালয় হয়।
তেওঁ হাজৰা ল কলেজ হিচাপে জনাজাত বিশ্ববিদ্যালয় ল কলেজ প্ৰতিস্থাপন কৰে। আশুতোষ মুখাৰ্জী কলকাতা গণিত সমাজৰ প্ৰতিষ্ঠাতা আৰু সুদীৰ্ঘ কালৰ সভাপতি।
আশুতোষ মুখাৰ্জী ৰ জ্ঞান আৰু সাহসী কাৰ্যৰ বাবে তেওক বাংলা ৰ বাঘ আৰু বিক্ৰমাদিত্য উপাধি দিয়া হৈছিল।
২৪ বছৰ বয়সত তেওঁ কলকাতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ জুৰীৰ সদস্য হয়।
এল এল ডি ডিগ্ৰী লাভ কৰাৰ পিছত তেওঁ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ আইন বিভাগৰ টেগোৰ প্ৰফেছৰ হয়।
২৫ বছৰ বয়সত তেওঁ কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ চিণ্ডিকেটৰ সদস্য হয়।
চিণ্ডিকেটৰ সদস্য হিচাপে তেওঁ বেংগল লেজিষ্টলেটিভ কাউন্সিলৰো সদস্য হয়।
১৯০৬ চনৰ পৰা ১৯১৪ চনলৈ আৰু ১৯২১ চনৰ পৰা ১৯২৩ চনলৈ তেওঁ পাছটা টাৰ্ম কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উপাচাৰ্য হয়।
উপাচাৰ্য মুখাৰ্জী য়ে বিচাৰিছিল কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ছাত্র সকল জ্ঞানী তথা সাহসী হৈ বৃটিছ শাসনৰ বিৰুদ্ধে বৌদ্ধিকতা তথা সাহসেৰে যুজিব পৰা হওক। তেখেত উপাচাৰ্য হৈ থাকোতেই কলিকাতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ওপৰত দেশদ্ৰোহৰ অভিযোগ উথ্বাপিত হৈছিল।
সাধাৰণ বিষয় সমূহৰ উপৰিও উপাচাৰ্য মুখাৰ্জী য়ে কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ত কেইবাটাও বিশেষ বিষয়ৰ স্নাতকোত্তৰ শ্ৰেণী আৰম্ভ কৰিছিল।
এই বিষয় সমূহ হল তুলনামূলক সাহিত্য, নৃতত্ব, এপ্লাইদ মনোবিজ্ঞান ,ইণ্ডাষ্ট্ৰিয়েল কেমিস্ট্ৰী, প্ৰাচীন ভাৰতীয় ইতিহাস আৰু ইছলামিক সংস্কৃতি ইত্যাদি।
প্ৰথমবাৰ উপাচাৰ্য হৈয়েই আশুতোষ মুখাৰ্জী য়ে অনুভৱ কৰিছিল ভাৰতীয় ভাষা সমূহৰ শ্ৰেণী আৰম্ভ কৰাৰ আৱশ্যক তা। তেওঁ বিচাৰিছিল কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ক ভাৰতীয় ভাষা শিক্ষা ৰ এক পীঠস্থান কৰিবলৈ।
সেই সময়তেই তেওঁ কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ত বাংলা, হিন্দী, পালি আৰু সংস্কৃতৰ স্নাতকোত্তৰ শ্ৰেণী আৰম্ভ কৰে।
আশুতোষ মুখাৰ্জীয়ে বিচাৰিছিল অসমৰ পৰা আহি কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ত পঢ়া অসমীয়া ছাত্ৰ সকলৰ বাবে অসমীয়া ভাষাত স্নাতক আৰু স্নাতকোত্তৰ শ্ৰেণী আৰম্ভ হোৱাটো।
কিন্তু বঙালী ভাষাৰ পণ্ডিত একাংশই অসমীয়া এটা স্বতন্ত্ৰ ভাষা বুলি মানি লোৱা নাছিল।
আশুতোষ মুখাৰ্জী দ্বিতীয় বাৰ উপাচাৰ্য হওতে কলিকতাত ১৯২২ চনত সৰ্বভাৰতীয় প্ৰাচ্য সন্মিলন অনুষ্ঠিত হৈছিল। এই সন্মিলন ত হেমচন্দ্ৰ গোস্বামীয়ে অসমীয়া এটি অতি পুৰণি ঐতিহ্য থকা স্বতন্ত্ৰ ভাষা বুলি কৈছিল। এই কথাৰ প্ৰতিবাদ কৰিছিল একাংশ বঙালী পণ্ডিতসকলে। ইয়াৰে দীনেশ চন্দ্ৰ সেন নামৰ এজনে কৈছিল অসমীয়া এটা স্বতন্ত্ৰ ভাষা নহয়। ই বঙালী ভাষাৰ অপভ্ৰংশ। তেওলোকে কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ত অসমীয়া ভাষা সাহিত্যৰ শ্ৰেণী আৰম্ভ কৰাৰ বিৰোধিতা কৰিছিল। কিন্তু উপাচাৰ্য মুখাৰ্জীয়ে ভালদৰেই বুজিছিল যে অসমীয়া এটা ঐতিহ্য ময় স্বতন্ত্ৰ ভাষা। ১৮২২ চনৰ ১৮ ফেব্ৰুৱাৰী তাৰিখে উপাচাৰ্য মুখাৰ্জীয়ে দীনেশ চন্দ্ৰ সেনক কৈছিল। অসমীয়া ভাষাৰ কেইবাখনো কিতাপ ছপা হৈ আছে। এইবিলাক ছপাহৈ ওলালে তোমাৰ মুখত চূণ পৰিব।
আশুতোষ মুখাৰ্জী বদ্ধ পৰিকৰ আছিল কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ত অসমীয়া ভাষাৰ শ্ৰেণী খুলিবলৈ।
ইতিমধ্যে উপাচাৰ্য ৰ অনুৰোধত হেমচন্দ্ৰ গোস্বামী য়ে অসমীয়া সাহিত্যৰ চানেকি, অঙ্কীয়া নাটক, পুৰণি অসম বুৰঞ্জী, কথা গীতা কথা ভাগৱত আদি গ্ৰন্থ সম্পাদনা কৰি উলিয়াইছে। গ্ৰন্থ সমূহ কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ে ছপাই উলিওৱা কথা। ইয়াৰ বাবে আৰ্থিক সাহাৰ্য্য বিচাৰি উপাচাৰ্য মুখাৰ্জীয়ে সদাগৰ ভোলানাথ বৰুৱা ৰ ঘৰলৈ আহে। সেয়া ১৯২২ চনৰ ৮ মাৰ্চৰ কথা।
সদাগৰ ভোলানাথ বৰুৱা ই একেমুখে উপাচাৰ্য মুখাৰ্জীৰ হাতত দহ হাজাৰ টকা তুলি দিবলৈ দায়িত্ব লয়।
ইয়াৰ আগতে হেমচন্দ্ৰ গোস্বামীয়ে উপাচাৰ্য মুখাৰ্জী ক ৩ফেব্ৰুৱাৰী তাৰিখেও ভোলানাথ বৰুৱা ৰ ঘৰলৈ আনিছিল। তেতিয়া মুখাৰ্জীয়ে কৈছিল কৰবাৰ পৰা একলাখ টকা এটা পালে কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ত এখন অসমীয়া ভাষাৰ চেয়াৰ প্ৰতিস্থাপন কৰিলে হয়।
বৰুৱা ই প্ৰথমে সাহিত্যৰ চানেকি খনৰ খৰছ দিব খুজিলে।
২০২১ চনত কিতাপৰ পাণ্ডুলিপি আৰু ধন বিশ্ববিদ্যালয়ৰ হাতত পৰিলগৈ।
পিছে ১৯২৩ চনত ভোলানাথ বৰুৱা ৰ মৃত্যু হল আৰু ১৯২৪ চনত হঠাতে আশুতোষ মুখাৰ্জীৰো মৃত্যু হয়।
কিন্তু কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয় ত অসমীয়া ভাষাৰ শ্ৰেণী খোলাৰ সিদ্ধান্ত আশুতোষ মুখাৰ্জী ডাঙৰীয়া ৰ দিনতেই হয়।
প্ৰকাশ হবলগীয়া গ্ৰন্থ কেইখন ছপাহৈ ওলাওতে পলম হয়। জোৰ দিবলৈ উপাচাৰ্য মুখাৰ্জী ও নাই। সেইবাবে ই কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ কাম বিলাক পিছ পৰি যয়। গ্ৰন্থ কেইখন উলিওৱা ত পলম হয়।
অৱশেষত ১৯৩৫ চনত কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ত অসমীয়া ৰ এম এ শ্ৰেণী আৰম্ভ হয়। অসমীয়া ৰ এম শ্ৰেণীত পঢ়াবলৈ বিৰিঞ্চি কুমাৰ বৰুৱা ক অধ্যাপক নিযুক্তি দিয়ে।
বিৰিঞ্চি কুমাৰ বৰুৱা ই কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ত পালি ভাষাত বিএ আৰু এম এ পাছ কৰে। উল্লেখযোগ্য যে বিৰিঞ্চি কুমাৰ বৰুৱা বিএ আৰু এম এ উভয় পৰীক্ষাত প্ৰথম শ্ৰেণীৰ প্ৰথম হৈ উত্তীৰ্ণ হয়।
সেই সময়ত তেওতকৈ অধিক উপযুক্ত লোক কোনো নাছিল।
১৯৩৪ চনত আশুতোষ মুখাৰ্জী ৰ পুত্ৰ শ্যামাপ্ৰসাদ মুখাৰ্জী কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উপাচাৰ্য হয়। তেওঁ উপাচাৰ্য হৈ থকাৰ সময়তেই কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ত অসমীয়া বিভাগ আৰম্ভ হয় আৰু প্ৰথম অধ্যাপক বিৰিঞ্চি কুমাৰ বৰুৱা ৰো নিযুক্তি হয়।
উপাচাৰ্য শ্যামাপ্ৰসাদৰ দিনতেই কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ত অসমীয়া বিভাগ আৰম্ভ হয় যদিও এই গছৰ গুটি ৰোপন হৈছিল ১৯২১ চনত উপাচাৰ্য আশুতোষ মুখাৰ্জীৰ প্ৰবল ইচ্ছাৰ বাবেহে। ইয়াতে সাৰপানী দিছিল ভোলানাথ বৰুৱা হেমচন্দ্ৰ গোস্বামী আদি বহুত লোকে।
এই কথা অনস্বীকাৰ্য যে উপাচাৰ্য আশুতোষ ৰ দুৰ্বাৰ ইচ্ছা ভোলানাথ বৰুৱা ৰ সাহাৰ্য্য আৰু হেমচন্দ্ৰ গোস্বামী আৰু অন্যান্য সকলৰ সাধনা আৰু প্ৰচেষ্টাৰ ফল কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অসমীয়া ভাষাৰ শ্ৰেণী।
(ডঃ দীনেশ বৈশ্য)
১. মূৰ ঘূৰোৱা
২. কন্ঠ শুকাই যোৱা
৩. বমি অনুভৱ কৰা
৪. চকুৰে অস্পষ্ট দেখা পোৱা
